|
OPIS: jest to każde zmętnienie soczewki, umiejscowione lub uogólnione; jest główną przyczyną ślepoty na świecie, występuje mniej więcej u 17 mln osób;
- związana z wiekiem ("starcza") - ponad 90%,
- wrodzona -1/250 noworodków, 10-38% ślepoty wśród dzieci,
- toksyczna - pokarmowa,
- występująca w schorzeniach ogólnych, np. w dystrofii miotonicznej, atopowym zapaleniu skóry,
- metaboliczna - w cukrzycy, hipokalcemii, w chorobie Wilsona,
- wikłająca - wtórna w stosunku do innych chorób oka, np. do zapalenia błony naczyniowej (w młodzieńczym reumatoidalnym zapaleniu stawów, sarkoidozie itp.); wtórna również w stosunku do guzów wewnątrzgałkowych,
- pourazowa - wpływ temperatury (podczerwień), porażenie prądem elektrycznym, promieniowanie, wstrząśnienie, zranienia przenikające gałki oczne, ciała obce wewnątrzgałkowe.
Uwarunkowania genetyczne:
- zaćmy związane z wiekiem nie mają określonego modelu dziedziczenia,
- wrodzone czasami są skojarzone np. z dziedziczno-rodzinnymi schorzeniami ogólnymi np. zespół Laurence'a-Moona-Biedla, z zespołami związanymi z nieprawidłowościami chromosomalnymi (zespół Downa).
Częstość występowania:
- 5% w wieku 52-62,
- 46% w wieku 75-85 ma znaczną utratę widzenia (5/7 lub w większym stopniu),
- 92% w wieku 75-85 ma pewnego stopnia zmętnienia w soczewkach.
Wiek: zależy od typu zaćmy.
Płeć: jednakowo często u obu płci.
OBJAWY:
- zaćma związana z wiekiem:
- zamglone widzenie, zniekształcenie obrazu,
- problemy z ostrością wzroku w jasnym świetle lub prowadzeniem samochodu w nocy (oślepienie),
- upadki lub wypadki,
- urazy (np. złamanie szyjki kości udowej),
- objawy przedmiotowe: zmętnienia soczewki zgodne z objawami podmiotowymi;
- wrodzona:
- zmętnienia w soczewce obecne już przy urodzeniu lub w 3 pierwszych miesiącach życia,
- często bezobjawowa lub zauważona przez rodziców nieuwaga wzrokowa dziecka bądź zez (leniwe oko),
- leukokoria (biały refleks ze źrenicy), zez, oczopląs, objawy towarzyszące zespołom (jak w zespole Downa czy w zespole poróżyczkowym),
- nieprawidłowy wynik badania ostrości wzroku w jednym lub obu oczach,
- uwaga: należy zawsze wykluczyć obecność guza wewnątrzgałkowego; wczesne rozpoznanie i leczenie retinoblastoma mogą uratować życie;
- inne typy zaćmy:
- mogą się objawiać obniżoną ostrością wzroku,
- zebranie właściwego wywiadu może pomóc w rozpoznaniu.
PRZYCZYNY:
- zaćma związana z wiekiem:
- ciągłe (przez całe życie) powstawanie kolejnych warstw włókien soczewki doprowadza do powstania twardego, odwodnionego jądra soczewki, które osłabia widzenie (zaćma jądrowa),
- starzenie się powoduje zmiany równowagi biochemicznej i osmotycznej wymaganej do utrzymania przejrzystości soczewki; warstwy zewnętrzne zwiększają uwodnienie i stają się nieprzejrzyste, obniżając ostrość wzroku;
- wrodzona:
- zwykle nieznana,
- leki (stosowanie kortykosteroidów w pierwszym trymestrze ciąży, sulfonamidy itp.),
- metaboliczna - cukrzyca u matki, galaktozemia płodu,
- zakażenie wewnątrzmaciczne - w pierwszym trymestrze ciąży (różyczka, zakażenie wirusem herpes, świnka),
- niedożywienie wewnątrzmaciczne,
- inne typy zaćmy:
- brak równowagi biochemicznej i osmotycznej najczęściej narusza przejrzystość soczewki,
- miejscowe zmiany rozmieszczenia białek soczewki prowadzą do rozproszenia światła i dają obraz zmętnień.
TRYB LECZENIA: ambulatoryjne lub szpitalne leczenie chirurgiczne.
CZYNNIKI RYZYKA:
- podeszły wiek,
- obecność usposabiających schorzeń.
LECZENIE OGÓLNE:
zaćma związana z wiekiem:
- ponieważ zaawansowana zaćma rozwija się stopniowo, pacjent może nie być świadomy, w jakim stopniu wpłynęło to na zmianę jego trybu życia; pacjent może nie sygnalizować żadnych problemów, nawet wtedy gdy lekarz stwierdza już rozwiniętą zaćmę; ze względu na to ocena zaćmy wymaga wymiany informacji pomiędzy lekarzem a pacjentem,
- ocena przedchirurgiczna dokonywana przez lekarza pierwszego kontaktu obejmuje: badanie przedmiotowe, badania laboratoryjne (morfologię, stężenie elektrolitów, EKG); u pacjentów stosujących leki przeciwzakrzepowe konieczne może być okresowe zaprzestanie ich stosowania 1 tydz. przed leczeniem operacyjnym; nie zawsze jest to konieczne, należy więc ten temat omówić z lekarzem okulistą.
POSTĘPOWANIE CHIRURGICZNE:
zaćma związana z wiekiem:
- usunięcie chirurgiczne zaćmy jest wskazane, gdy osłabia ona widzenie w stopniu upośledzającym pacjenta, wpływa na jego tryb życia i wykonywany zawód lub stwarza ryzyko urazu,
- ponieważ do rozwoju zaawansowanej zaćmy dochodzi stopniowo, pacjent może nie być świadomy, w jakim stopniu wpłynęła ona na zmianę jego trybu życia; z tego powodu ocena zaćmy wymaga współpracy lekarza i pacjenta,
- technika operacyjna - zaćmy nie można usunąć laserem; większość technik operacyjnych obejmuje wszczepienie sztucznej soczewki natychmiast po usunięciu zaćmy,
- znieczulenie - zazwyczaj miejscowe, z udziałem anestezjologa monitorującego czynności życiowe,
- ocena przedchirurgiczna dokonywana przez lekarza pierwszego kontaktu obejmuje: badanie przedmiotowe, badania laboratoryjne (morfologię, stężenie elektrolitów, EKG); u pacjentów stosujących leki przeciwzakrzepowe konieczne może być okresowe zaprzestanie ich stosowania 1 tydzień przed leczeniem operacyjnym; nie zawsze jest to konieczne, więc temat ten należy omówić z lekarzem okulistą,
- opieka pooperacyjna - zazwyczaj łuska ochronna na oko, miejscowo antybiotyki i steroidy; przez kilka tygodni należy unikać podnoszenia ciężkich przedmiotów, skłonów;
zaćma wrodzona
- leczenie polega na chirurgicznym usunięciu zaćmy; u noworodków może być konieczne w celu zmniejszenia ryzyka powstania niedowidzenia dużego stopnia - leczenie operacyjne w okresie kilku dni po urodzeniu; kontrowersyjne jest wszczepianie sztucznych soczewek wewnątrzgałkowych,
- opieka pooperacyjna - długofalowy program zasłaniania oka dobrze widzącego w celu zapobieżenia rozwojowi niedowidzenia; zalecana korekcja refrakcji oka operowanego, wielokrotne powtarzanie badania; opieka pooperacyjna jest trudnym wyzwaniem dla lekarza i rodziców.
ZAPOBIEGANIE:
- stosowanie okularów chroniących przed światłem ultrafioletowym, szczególnie w klimacie cechującym się dużym natężeniem promieniowania słonecznego, może opóźnić postęp zaćmy, ale nie zostało to do dziś udowodnione,
- antyutleniacze (wit. C, E itp.) są teoretycznie korzystne, nie jest to jednak potwierdzone.
POWIKŁANIA: ślepota.
PRZEBIEG:
- po usunięciu zaćmy rokowanie co do widzenia jest dobre, jeśli nie było wcześniej choroby oczu,
- w zaćmach wrodzonych rokowanie jest często złe (ze względu na wysokie ryzyko rozwoju niedowidzenia).
|
