|
OPIS: odleżyna jest częstym i poważnym powikłaniem występującym u pacjentów unieruchomionych przez długi czas w następstwie poważnej choroby; najczęstsze miejsca powstawania odleżyn to skóra leżąca powyżej wyniosłości kostnych o skąpym podścielisku łącznotkankowym, np. okolica stawu łokciowego, bioder, pięty, kostek zewnętrznych oraz okolica krzyżowo-lędźwiowa; przeszło 95% przypadków odleżyn rozwija się w dolnych częściach ciała; średni czas leczenia szpitalnego pacjenta z odleżynami wynosi około 46 dni; ryzyko śmierci pacjenta w starszym wieku z gojącymi się odleżynami wzrasta czterokrotnie, a jeśli odleżyny się nie goją, to wzrost ryzyka jest sześciokrotny.
Częstość występowania:
- 9% pacjentów hospitalizowanych oraz 23% pacjentów pielęgnowanych w domu,
- 43 przypadki odleżyn/100 000 osób rocznie.
Wiek: 60-70% przypadków stanowią osoby w podeszłym wieku .
Płeć: u kobiet częściej niż u mężczyzn.
OBJAWY:
- stadium l: rumień nie ulegający zblednięciu, o wzmożonym uciepleniu, tkliwy na dotyk,
- stadium II: zmiany skórne o charakterze rozpadowym ograniczone do naskórka, nadżerki, powstawanie pęcherzy, sączenie, rumień o zwiększonym odgraniczeniu od otoczenia, zmienna temperatura skóry, miejscowy obrzęk,
- stadium III: powstawanie owrzodzenia i jego drążenie w kierunku tkanki podskórnej, demarkacja wilgotnych tkanek martwiczych, powstawanie strupa, sączenie,
- stadium IV: owrzodzenie powiększa się, sięgając do powięzi głębokiej, mięśni lub kości;
- zmiany rozkładowo-gnilne mogą osiągać rozmiary przewyższające wielkość widocznej rany; nierzadko może dojść do zapalenia szpiku kostnego lub posocznicy; na brzegach owrzodzenia może być widoczna ziarnina, ewentualnie wczesne stadia naskórkowania.
PRZYCZYNY:
- nierównomierne rozłożenie nacisku w obrębie tkanek blisko przylegających do kości, zwłaszcza w miejscach z niewielką ilością tkanki podskórnej; nadmierny ucisk utrzymujący się przez 2 h prowadzi do nieodwracalnych zmian tkankowych (martwicy), będących wynikiem niedokrwienia,
- tarcie naskórka o prześcieradło w trakcie przemieszczania unieruchomionego pacjenta,
- wzmożona wilgotność naskórka (w wyniku nietrzymania moczu, wzmożonego pocenia), prowadząca do wzmożonego tarcia przylegających powierzchni oraz do maceracji naskórka.
CZYNNIKI RYZYKA:
- przewlekłe unieruchomienie pacjenta, np. porażenie czterokończynowe,
- niedożywienie i mała masa ciała,
- hipoalbuminemia,
- nietrzymanie stolca,
- nietrzymanie moczu,
- złamania kości (zwłaszcza kości udowej),
- niedobory witaminy C,
- zmiany skóry związane ze starzeniem się, np. obniżona percepcja bodźców bólowych, osłabienie mechanizmów obrony skóry, osłabienie mechanizmów immunologicznych, osłabienie procesu gojenia się ran,
- niedokrwistość,
- zakażenia,
- schorzenia obwodowych naczyń krwionośnych,
- demencja,
- procesy nowotworowe,
- cukrzyca,
- zaburzenia krążenia mózgowego,
- suchość skóry (wilgotność poniżej 40%, obniżenie temperatury).
TRYB LECZENIA:
- wskazane wielospecjalistyczne podejście do leczenia odleżyn, zwłaszcza w przypadku pacjentów pielęgnowanych w warunkach domowych,
- wszelkie powikłania u pacjentów leczonych w domu wymagają hospitalizacji w celu leczenia dołączających się infekcji ogólnoustrojowych,
- oczyszczanie owrzodzenia z tkanek martwiczych, przeszczepy skóry (jeżeli są możliwe).
LECZENIE OGÓLNE:
- poprawa ogólnego stanu odżywienia pacjenta (odpowiednia podaż białek),
- oczyszczanie rany podczas każdej zmiany opatrunku w celu likwidacji tkanek martwiczych oraz wydzieliny,
- przeciwwskazane używanie środków antyseptycznych mogących uszkadzać tkanki,
- chirurgiczne opracowanie rany nie reagującej na leczenie po upływie 2-4 tyg.,
- usuwanie tkanek martwiczych z odleżyny przez zastosowanie hydroterapii, preparatów zawierających enzymy proteolityczne, metod chirurgicznych lub laseroterapii,
- u pacjentów z odleżynami stosowanie łóżek specjalnie do tego celu przystosowanych,
- zmiana pozycji pacjenta co 2 h w celu odciążenia okolic narażonych na powstawanie odleżyn,
- odpowiednia pielęgnacja pacjentów z nietrzymaniem moczu lub stolca,
- poniżej przedstawiono sposoby postępowania w zależności od stadium zaawansowania odleżyny:
stadium l:
nie ulegający zblednięciu rumień, skóra nie uszkodzona:
- zmniejszyć ucisk okolicy zagrożonej powstaniem odleżyny (np. specjalne materace przeciwodleźynowe),
- stosowanie opatrunków biookluzyjnych lub preparatów typu Granule/ w aerozolu na powierzchnie objęte rumieniem,
- utrzymywanie skóry w czystości, zapobieganie wzmożonej wilgotności,
- ocena miejsc narażonych w odstępach 8-12 h;
stadium II:
częściowe zmniejszenie grubości skóry w obrębie naskórka i (lub) warstw skóry właściwej
- przemywanie miejsc zagrożonych powstaniem odleżyny roztworem soli fizjologicznej i wody utlenionej, następnie przykładanie maści z antybiotykami,
- ponowne przemywanie roztworem soli fizjologicznej,
- suche oklepywanie w celu poprawy ukrwienia,
- stosowanie folii ochronnej na nie uszkodzoną skórę otaczającą odleżynę,
- stosowanie hydrokoloidowych opatrunków okluzyjnych;
stadium III:
wytworzona odleżyna sięgająca powięzi
- przemywania rany roztworami zawierającymi sól fizjologiczną i wodę utlenioną,
- oczyszczanie odleżyny z tkanek martwiczych suchym gazikiem,
- powtarzane przepłukiwania rany,
- usuwanie nadmiaru wydzieliny suchym gazikiem,
- nakładanie na nie uszkodzoną skórę w otoczeniu odleżyny specjalnej folii ochronnej,
- stosowanie okluzyjnych opatrunków hydrokoloidowych,
- odleżyny z dużą ilością wydzieliny - zalecane stosowanie specjalnych opatrunków absorpcyjnych zmienianych 1 x/dz.; wskazane wykonanie posiewu bakteriologicznego wydzieliny;
stadium IV:
odsłonięcie bądź zniszczenie mięśni lub kości
- jeżeli jest obecny strup lub tkanki martwicze - należy je usunąć,
- przemywanie rany roztworem soli fizjologicznej i wody utlenionej,
- osuszanie rany suchym gazikiem,
- zastosowanie opatrunku zewnętrznego,
- nałożenie specjalnej folii ochronnej na nie uszkodzoną skórę otaczającą odleżynę,
- interwencja chirurgiczna w celu przeprowadzenia leczenia definitywnego za pomocą przeszczepów płatów skórno-mięśniowych.
AKTYWNOŚĆ ŻYCIOWA:
- zalecany każdy rodzaj aktywności dostępny dla pacjenta (po rozważeniu jego stanu ogólnego i miejscowego),
- jeżeli nie ma przeciwwskazań, to pacjenci powinni być zachęcani do wykonywania ćwiczeń fizycznych (najlepiej pod kontrolą specjalisty rehabilitacji ruchowej) w celu polepszenia krążenia.
DIETA:
- dieta wysokokaloryczna i wysokobiałkowa,
- uzupełnianie diety preparatami zawierającymi cynk, witaminy A i C oraz żelazo.
ZAPOBIEGANIE:
- eliminacja ucisku z obszarów predysponowanych do powstawania odleżyn,
- wczesna identyfikacja osób narażonych na tworzenie się odleżyn i usuwanie czynników ryzyka,
- stosowanie specjalnych wkładek pochłaniających nadmiar wilgoci z miejsc zagrożonych,
- kwalifikowana opieka pielęgniarska,
- zapewnienie konsultacji specjalistycznego personelu medycznego,
- ocena diety pacjenta i w razie potrzeby jej korekta w celu zapewnienia należytej podaży białka i kaloryczności,
- częsta zmiana pozycji ciała osób z ograniczoną możliwością poruszania się lub unieruchomionych (co 1 h - pacjenci na wózkach inwalidzkich; co 2 h - pacjenci obłożnie chorzy),
- odpowiednia pielęgnacja pacjentów z nietrzymaniem moczu lub stolca,
- częste badanie fizykalne obszarów skóry narażonych na przewlekłe działanie ucisku, tarcia lub wzmożonej wilgotności,
- zalecane stosowanie specjalnych podkładów, poduszek lub materaców zmniejszających ucisk.
PRZEBIEG CHOROBY I ROKOWANIE:
- jakkolwiek powstanie odleżyn wykazuje związek ze zwiększoną śmiertelnością, to jednak w wyniku właściwego postępowania leczniczego można się spodziewać zagojenia zmian,
- wyniki długoterminowych badań przeprowadzonych wśród pacjentów szpitalnych wykazały, że u 79 pacjentów z odleżynami nastąpiła poprawa, a w 40% przypadków doszło do całkowitego zagojenia się odleżyn; w okresie obserwacji, prowadzonych przez 6 tyg., stosowano rutynowe metody lecznicze.
|
