OPIS: wirus HIV jest retrowirusem zakażającym komórki z receptorami CD4; są to najczęściej limfocyty CD4 (zwane także T4 lub pomocniczo-indukcyjnymi); zakażenie prowadzi do śmierci komórki i spadku odporności organizmu, co objawia się występowaniem zakażeń oportunistycznych, chorób nowotworowych i uszkodzeniem układu nerwowego; występowanie zakażeń oportunistycznych definiuje się jako zespół nabytego upośledzenia odporności (AIDS); według nowej klasyfikacji z 1.01.93 r. wszystkie osoby zakażone wirusem HIV , u których liczba limfocytów CD4 jest poniżej 200, są zakwalifikowane jako chore na AIDS; wirus wykazuje bezpośredni wpływ na komórki ośrodkowego układu nerwowego, układu pokarmowego oraz inne układy.

Częstość występowania:w USA ponad 250 000 zakażonych osób; [w Polsce: od 1985 r. do 31.12.1997 stwierdzono zakażenie u 4953 osób i zachorowanie na AIDS u 594 osób (354 chorych zmarło)].

Wiek: młodzi, dorośli od 25 do 44 roku życia.

Płeć: częściej u mężczyzn.

OBJAWY: 

• przewlekłe zakażenie o różnym przebiegu (w ciągu 10 lat od zakażenia u 50% osób rozwija się AIDS),
• zakażenie ostre: zespół mononukleozopodobny z gorączką, wysypką, bólami mięśni i złym samopoczuciem; objawy ustępują samoistnie w ciągu 6-8 tygodni po zakażeniu, czemu towarzyszy wytwarzanie przeciwciał przeciw wirusowi HIV,
• zakażenie bezobjawowe: po zakażeniu pierwotnym; różny czas trwania,
• przetrwała uogólniona limfadenopatia; cechy charakterystyczne - powiększenie węzłów chłonnych > 1 cm i więcej co najmniej w dwóch różnych miejscach (poza pachwinami), powiększenie węzłów utrzymuje się dłużej niż 3 miesiące i nie stwierdza się żadnej innej przyczyny chorobowej;

PRZYCZYNY: ludzki wirus upośledzenia odporności (HIV).

CZYNNIKI RYZYKA: 

• aktywność seksualna: najbardziej narażeni są homoseksualni mężczyźni, ale na zakażenie narażone są wszystkie aktywne seksualnie osoby; zależnie od innych czynników ryzyka i liczby partnerów seksualnych,
• używanie dożylnych narkotyków (zakażone igły i strzykawki),
• osoby, które otrzymywały preparaty krwiopochodne: najwyższe ryzyko od 1975 r. do marca 1985 r., od kiedy wprowadzono badania przesiewowe na HIV; przeniesienie zakażenia po tym czasie jest mniej prawdopodobne,
• najbardziej narażeni byli hemofilicy, którzy otrzymywali produkty plazmy pochodzące od wielu dawców,
• dzieci matek zakażonych HIV:
  • do zakażenia dochodzi u 30% dzieci zakażonych wirusem HIV w czasie ciąży,
  • karmienie piersią jest potencjalną drogą przeniesienia zakażenia, dlatego nie zaleca się go zakażonym matkom,
  • pracownicy służby zdrowia są najbardziej narażeni na zakłucie zakażoną igłą.

TRYB LECZENIA: pierwotnie opieka w warunkach pozaszpitalnych; w przypadkach ostrych skonsultować się z lekarzem chorób zakaźnych lub specjalistą od AIDS.

LECZENIE OGÓLNE: przy pierwszej wizycie należy:

• wskazać przebyte choroby ze szczególnym uwzględnieniem zachorowań i diagnostyki pod kątem kiły i gruźlicy (daty, leczenie),
• zwrócić uwagę na takie objawy jak: gorączka, dreszcze, biegunka, utrata masy ciała, zmęczenie, powiększenie węzłów chłonnych, owrzodzenia w jamie ustnej, kaszel, skrócenie oddechu, duszność powysiłkowa, zaburzenia widzenia, zapalenie zatok i ból przy połykaniu,
• przeprowadzić wywiad socjalny,
• przeprowadzić pełne badanie przedmiotowe z wymazem z szyjki macicy włącznie,
• wyjaśnić przebyte szczepienia (przeciwpneumokokowe, przeciw grypie - polecane dorosłym); doustna szczepionka przeciw poliomyellitis nie jest polecana dzieciom, zamiast niej używać szczepionki do stosowania pozajelitowego,
• wykonać następujące badania dodatkowe: morfologię z rozmazem, płytki krwi, badania serologiczne pod kątem kiły (odczyn immunofluorescencyjny) oraz próby tuberkulinowe; całkowitą liczbę limfocytów CD4 i ich udział procentowy, antygen HBs i przeciwciała anty HBs,
  • pacjenci z liczbą komórek CD4 poniżej 500 korzystnie odpowiadają na leczenie zydowudyną i innymi lekami przeciwretrowirusowymi,
  • pacjenci z liczbą komórek CD4 poniżej 200 lub z kandydozą jamy ustnej albo z innymi objawami niedoboru odporności powinni otrzymywać profilaktykę przeciwko zakażeniu Pneumocystis carinii,
  • pacjenci z liczbą komórek CD4 poniżej 75 powinni otrzymywać profilaktykę przeciwko zakażeniu Mycobacferium avium.

AKTYWNOŚĆ ŻYCIOWA: zachęcać do regularnych ćwiczeń.

DIETA: 

• zachęcać do dobrego odżywiania się,
• unikać spożywania surowych jaj, nie pasteryzowanego mleka i innych potencjalnie zakażonych produktów żywnościowych,
• podawać profilaktycznie witaminy.

LEKI Z WYBORU: obecnie jest dostępnych 5 leków przeciwretrowirusowych (didanozyna, lamiduwina, stawudyna, zalcytabina, zydowudyna); oczekuje się większej ich liczby; kontrowersje dotyczą używania poszczególnych leków; poleca się konsultację u ekspertów.

ZAPOBIEGANIE: jeśli to możliwe: unikać przetaczania nie przebadanej krwi i jej produktów; unikać stosunków seksualnych bez zabezpieczenia, używać prezerwatyw, unikać dożylnego podawania narkotyków, unikać kontaktu z wydzielinami i wydalinami osób zakażonych HIV.

PRZEBIEG CHOROBY I ROKOWANIE: jeśli zakażenie HIV doprowadziło do AIDS, to spodziewany okres przeżycia wynosi 2-3 lata, zakażenia oportunistyczne w AIDS nie występują, dopóki liczba CD4 nie spadnie poniżej 200; w zakażeniu HIV liczba CD4 obniża się średnio o 50-80 komórek rocznie; szybszy spadek obserwuje się poniżej 200 komórek.

WPŁYW WIEKU: 

• wiek dziecięcy:
  • szybszy postęp choroby u niemowląt,
• wiek podeszły:
  • szybszy postęp choroby u osób po 50 roku życia.

CIĄŻA: nie ma zgodnego sposobu postępowania; uważa się, że u ciężarnych zakażonych HIV istnieje wzmożone ryzyko zachorowania na bakteryjne zapalenie płuc oraz porodu przedwczesnego; zastosowanie zydowudyny zmniejsza ryzyko przeniesienia zakażenia na dziecko.

SYNONIMY: zespół nabytego upośledzenia odporności.

UWAGI: u kobiet zakażonych HIV występuje wzmożone ryzyko raka szyjki macicy; wykonywać badania cytologiczne co 6 miesięcy lub częściej.

STOSOWANE SKRÓTY: 

AIDS - acguired immune deficiency syndrome - zespół nabytego upośledzenia odporności,
ELISA - enzyme-linked immunosorbent assay - enzymatyczny test immunosorpcyjny,
HIV - human immunodeficiency virus - ludzki wirus upośledzenia odporności,
PCR - polymerase chain reaction- reakcja łańcuchowa polimerazy,
CMV - cytomegalowws - wirus cytomegalii.