OPIS: gruźlica należy do zakażeń, których częstość w latach dziewięćdziesiątych wzrasta; po dostaniu się bakterii do organizmu drogą wziewną i zakażeniu płuc może dojść do zajęcia wielu innych narządów: ucha środkowego, kości, stawów, opon mózgowo-rdzeniowych, nerki i skóry; wdychane prątki, które nie zostały skutecznie zabite przez mechanizmy komórkowe gospodarza, mogą zostać rozsiane drogą krwiopochodną, chłonną lub przez ciągłość; często dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych wnęk, śródpiersia i szyjnych; okres wylęgania wynosi 2-10 tyg.;

• po wielu latach przetrwania w ustroju bakterie mogą się uaktywnić; do wystąpienia gruźlicy popierwotnej może dojść w czasie ciąży, stresu i innych chorób lub w starszym wieku; wówczas zmiany najczęściej umiejscawiają się w szczytach płuc (85%),
• ryzyko rozwoju aktywnej choroby jest największe do dwóch lat po ekspozycji.

Częstość występowania: różni się znacznie: wynosi 30-100/100 000 [w Polsce liczba pacjentów nowo zarejestrowanych w 1997 r. w poradniach gruźlicy i chorób płucnych podległych Ministerstwu Zdrowia i Opieki Społecznej - ogółem 13 698, w tym BK+ 7362; zapadalność na 100 tys. - 41,4].

Wiek: 

• pierwotna - niemowlęta i młodzież,
• popierwotna lub zaostrzenia przewlekłej choroby - osoby dorosłe, w tym również starsze,
• w każdym wieku - u osób z upośledzeniem odporności.

Płeć: choroba występuje częściej u kobiet.

OBJAWY: 

• kaszel,
• krwioplucie,
• gorączka i poty nocne,
• utrata masy ciała,
• spadek aktywności życiowej,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• ból opłucnej,
• powiększenie wątroby i śledziony,
• do objawów późnych należy zajęcie nerek, kości i ośrodkowego układu nerwowego.

CZYNNIKI RYZYKA: 

• mieszkańcy miast, bezdomni, mniejszości narodowe,
• zakłady zamknięte (np. zakłady poprawcze),
• upośledzenie odporności (szczególnie zakażenie HIV),
• cukrzyca,
• przewlekła niewydolność nerek,
• niedożywienie.

DIAGNOSTYKA OBRAZOWA: w gruźlicy pierwotnej zdjęcie RTG klatki piersiowej wykazuje nacieki z wysiękiem do opłucnej lub bez; często tworzą się jamy, a choroba umiejscawia się w górnym płacie z zajęciem węzłów chłonnych wnęki; możliwe jest wystąpienie rozsianych zmian, przypominających wyglądem ziarna prosa; w pierwotnej gruźlicy u dzieci dochodzi do niedodmy prawego górnego płata z powiększeniem węzłów chłonnych wnęki.

TRYB LECZENIA: 

• profilaktyka u wszystkich osób z dodatnim wynikiem testu na PPD, u których nie stwierdza się choroby, polegająca na podawaniu co najmniej przez 9 miesięcy leków,
• w aktywnej chorobie należy zastosować co najmniej 3 leki przez 2 miesiące, potem 2 leki do 6 miesięcy - celem uzupełnienia leczenia,
• u dzieci z aktywną chorobą płuc podaje się przez 2 miesiące 3 leki,
• osoby zakażone HIV powinny otrzymywać co najmniej 3 leki,
• u chorych (niezależnie od wieku) w przypadku gruźlicy o ciężkim przebiegu należy przez pierwsze 2-4 miesiące zastosować 4 leki.

AKTYWNOŚĆ ŻYCIOWA: 

• w zależności od tolerancji,
• kaszlące dzieci mogą stanowić źródło zakażenia,
• pacjenci kaszlący z dodatnim wynikiem barwienia plwociny na prątki kwasooporne zwykle po kilku dniach leczenia nie są zakaźni.

DIETA: regularne odżywianie.

PRZEBIEG CHOROBY I ROKOWANIE: ogólnie liczba powikłań jest duża; następuje całkowite wycofanie zmian, jeśli leki są stosowane regularnie i przez całą kurację.