OPIS: bóle umiejscowione w okolicy lędźwiowej są często konsekwencją choroby krążka międzykręgowego, sąsiednich więzadeł, mięśni i układu szkieletowego; z czasem zmiany postępują, doprowadzając do zwyrodnienia krążka międzykręgowego, przepukliny jądra miażdżystego oraz zmian wytwórczych w obrębie kręgów i stawów międzykręgowych z następczym zwężeniem kanału kręgowego;rodzaj postępowania leczniczego uzależnia się od klinicznego stanu pacjenta; często rozróżnienie zmian związanych z normalnym procesem starzenia i patologią okazuje się bardzo trudne;

• bóle niekorzeniowe lędźwiowo-krzyżowe (ostre lub przewlekłe) umiejscowione w okolicy przykręgosłupowej: są wywołane uszkodzeniem krążka międzykręgowego i tkanek miękkich,
• bóle korzeniowe lędźwiowo-krzyżowe (ostre lub przewlekłe): bóle neuralgiczne umiejscowione głównie w obrębie pośladków, okolicy stawu biodrowego i kończynie dolnej; mogą im towarzyszyć objawy niedowładu mięśni, parestezje lub zniesienie odruchów ścięgnistych;
• u młodszych pacjentów źródłem bólu jest zwykle mechaniczny ucisk lub chemiczne podrażnienie korzenia rdzeniowego,
• zwężenie kanału kręgowego jest na ogół podłożem bólów korzeniowych u osób powyżej 55 roku życia.

Częstość występowania:

• jedna z najczęstszych dolegliwości u dorosłych, zmuszająca do szukania pomocy u lekarza; pod względem częstości występowania jest drugą (po zakażeniach górnych dróg oddechowych) przyczyną okresowej niezdolności do pracy,
• przeciętnie 60-90% populacji uskarża się okresowo na bóle krzyża (w ciągu 1 roku około 5%); u 1% pacjentów z ostrymi bólami krzyża występują objawy korzeniowe,
• 95% dyskopatii jest umiejscowionych na poziomie kręgów lędźwiowych,
• w niewielkim procencie przypadków (2%) przyczyną dolegliwości bólowych okolicy lędźwiowej są zakażenia, nowotwory lub zapalenia stawów kręgosłupa (spondyloartropatie).

Wiek: 25-45 lat, pierwszy incydent bólowy w 3 i 4 dekadzie życia, rzadko przed 20 rokiem życia i po 65 roku życia.

Płeć: występuje jednakowo często u obu płci.

OBJAWY: 

• ból o różnym charakterze i nasileniu; najczęściej tępy, zaczynający się w okolicy lędźwiowej, promieniujący wzdłuż kończyny do okolic kolana,
• ból może promieniować (zwykle jednostronnie) wzdłuż korzenia rdzeniowego,
• ból krzyża zmniejsza się w nocy; pozostawanie w łóżku zazwyczaj (przynajmniej czasowo) zmniejsza dolegliwości,
• ból nasila się podczas chodzenia,
• objawy ogólne nie występują,
• rwie kulszowej nie zawsze towarzyszy ból umiejscowiony w okolicy lędźwiowej,
• częste są parestezje, drętwienia i zaburzenia czucia w kończynach,
• rzadko pojawia się niedowład określonych grup mięśni,
• przepuklina jądra miażdżystego następuje najczęściej w kierunku tylno-bocznym i powoduje ucisk korzeni rdzeniowych z typowym dla danego korzenia promieniowaniem bólu,
• w części przypadków występuje skrzywienie kręgosłupa w kierunku chorej strony lub w przeciwnym (w zależności od umiejscowienia przepukliny),
• zazwyczaj stwierdza się wzmożone napięcie mięśni przykręgosłupowych.

PRZYCZYNY: 

• przebyty uraz,
• częste podnoszenie ciężarów powyżej 10 kg, szczególnie gdy podczas tej czynności kończyny górne są wyciągnięte do przodu, kończyny dolne wyprostowane w stawach kolanowych, a tułów skręcony,
• wibracja, np. kierowanie pojazdami mechanicznymi.

CZYNNIKI RYZYKA: 

• fizjologiczny proces starzenia się po 20 roku życia,
• palenie papierosów,
• wąski kanał kręgowy,
• stres, wzmożone napięcie mięśni,
• otyłość,
• osteoporoza.

TRYB LECZENIA: w większości przypadków ambulatoryjny; hospitalizacja w przypadkach ciężkich i tych, które wymagają leczenia operacyjnego.

LECZENIE OGÓLNE: 

• wyjściowo: 2-7 dni reżim łóżkowy (kąpiele dozwolone), miejscowe nagrzewania, wyciąg miedniczny, leki uspokajające, fizykoterapia (poprawa w 90% przypadków),
• po tym okresie ostrożne uruchamianie pacjenta z podparciem w linii środkowej; stopniowa rezygnacja z podparcia w ciągu następnych kilku tygodni,
• w przewlekłych zespołach bólowych o charakterze niekorzeniowym: gimnastyka lecznicza, ewentualnie aerobik, ale bez ćwiczeń narażających kręgosłup na wstrząsy; korzystnie działają zabiegi manualne i fizykoterapia,
• przezskórna stymulacja nerwów obwodowych: korzystny, ale krótkotrwały efekt terapeutyczny,
• akupunktura daje dobre wyniki.

POSTĘPOWANIE CHIRURGICZNE: 

• dostępne metody:
  • standardowe usunięcie krążka międzykręgowego - wszystkie techniki usunięcia krążka międzykręgowego dają porównywalne wyniki,
  • mikrochirurgiczne usunięcie krążka międzykręgowego,
  • technika przezskórnego usuwania wypadniętego krążka międzykręgowego - stosunkowo nowa metoda, przeciwwskazana w przypadku zwężenia kanału kręgowego i w razie sekwestracji fragmentów jądra miażdżystego,
  • rozpuszczenie krążka międzykręgowego za pomocą iniekcji enzymu;
• bezwzględne wskazania do operacyjnego usunięcia krążka międzykręgowego:
  • postępujące pomimo leczenia zachowawczego ubytkowe objawy neurologiczne;
• względne wskazania do operacyjnego usunięcia krążka międzykręgowego:
  • bardzo silne dolegliwości bólowe,
  • liczne, nawracające incydenty zapalenia korzonków,
  • czynnościowe skrzywienie kręgosłupa o bardzo dużym nasileniu,
  • przewlekły ból wynikający z zaburzeń czynnościowych - pacjenci ci zazwyczaj początkowo reagują bardzo dobrze na zabieg operacyjny, ale długofalowe wyniki leczenia nie wykazują istotnych różnic w porównaniu z grupą pacjentów leczonych zachowawczo,
  • zespół ubytkowych objawów neurologicznych o przebiegu stacjonarnym - nie ma istotnej różnicy między efektem leczenia operacyjnego i zachowawczego w odniesieniu do niedowładów i zaburzeń czucia.

AKTYWNOŚĆ ŻYCIOWA: 

• po ustąpieniu dolegliwości bólowych (7-10 dni) zaleca się krótkie spacery, początkowo 4 x dziennie, stopniowo wydłużane w miarę wzrostu tolerancji,
• powrót do pracy jak najszybszy, ale zaleca się unikanie czynności wysokiego ryzyka, np. dźwigania ciężarów, kontaktu z wibracją, palenia papierosów.

DIETA: normalizacja masy ciała.

INFORMACJA DLA CHOREGO: prawidłowa postawa, odpowiednia mechanika ciała, gimnastyka lecznicza, w niektórych przypadkach fizykoterapia.

ZAPOBIEGANIE: 

• odpowiednia modyfikacja zajęć wykonywanych w pracy, aby maksymalnie zostało zmniejszone narażenie na działanie znanych czynników ryzyka,
• w niektórych zawodach dobór pracowników na podstawie badania ich wydolności fizycznej,
• unikanie palenia papierosów.

PRZEBIEG CHOROBY I ROKOWANIE: 

• ostry zespół bólowy lędźwiowo-krzyżowy (90%) z bólami korzonkowymi lub bez nich (60-80%) zazwyczaj ustępuje w wyniku leczenia zachowawczego,
• przewlekły ból lędźwiowo-krzyżowy o charakterze niekorzeniowym - większość pacjentów dobrze reaguje na takie metody leczenia zachowawczego jak: zabiegi manualne, gimnastyka, zmniejszenie masy ciała, zalecenie nieobciążania kręgosłupa,
• przewlekły zespół korzeniowy - w razie odpowiedniego doboru pacjentów korzystne efekty leczenia operacyjnego mniej więcej w 80% przypadków.